Het edelhert anders dan anders

In Nederland leven edelherten binnen hekken, waar ze ook worden bejaagd. In Hongarije word je verrast door…eh… Afrikaanse toestanden.

Het heeft vannacht gesneeuwd, dus ik zie ze weer: sporen van een groot edelhert, een mannetje. Echt indrukwekkend, die hoefafdrukken van vanochtend meten wel 13 centimeter. In Hongarije zijn de edelherten namelijk nog een slag groter dan in Nederland. Maar hoewel ik bijna dagelijks reeën zie, heb ik nog steeds geen edelherten in levenden lijve ontmoet. Alleen hun voetsporen in modder of sneeuw (hier met mijn handschoen for scale). Ook gewoon op het zandpad waar ik aan woon.

Het is wel logisch dat ze voor mij onzichtbaar blijven, want ik wandel altijd met mijn honden. En daar is het schuwe edelhert -terecht- niet van gediend. Hij ruikt ons al op een afstand van 300 meter. Want edelherten behoren net als honden en varkens tot de diersoorten die een extreem goed reukvermogen hebben. 

Ze kunnen ook perfect horen en zien. Hun ogen staan ver uit elkaar, waardoor ze amper hun grote edele hoofd hoeven te bewegen om toch non-stop bijna 360 graden in het rond te kunnen kijken. Zelfs de kleinste beweging nemen ze al van verre waar. Beweging die van bovenaf komt kunnen ze minder goed zien en vinden ze daarom doodeng. Luchtballonnen en drones leiden altijd tot grote paniek.

Edelherten zijn gevoelige dieren en mogen niet worden verstoord

Of mensen daar een beetje meer rekening mee willen houden, vraagt de Hongaarse overheid. Want in Hongarije vormen edelherten vooral in de winter enorme kuddes van soms wel honderden dieren. Als die ergens van schrikken en op hol slaan, kan dat tot zeer ernstige verkeersongelukken leiden. Wat dus ook regelmatig gebeurt in Hongarije. 

Wandelaars, natuurfotografen en -filmers moeten gepast respect opbrengen voor zowel de rust die de herten overdag nodig hebben als voor de veiligheid van automobilisten. De naar schatting 128.000 edelherten die in Hongarije leven, zijn namelijk gevoelige dieren. Die bovendien meer dan 200 kilo kunnen wegen. Daarom mogen ze niet worden verstoord. Niet door drones, en ook niet door pogingen ze te benaderen. 

De paartijd van de edelherten valt in de maand september. Met soms uitlopers tot in november. In deze herfstperiode moet je als automobilist dus extra goed oppassen, want de herten zelf letten dan veel minder op gevaar van buitenaf. Ze zijn erg actief en opgewonden, want ze worden volledig voortgedreven door hun hormonale drift. Saillant natuurweetje: de testikels van de mannetjesherten zijn in de paartijd drie keer zo groot als normaal en ze eten ruim een maand lang helemaal niets. Na afloop van de paartijd zijn ze tot 30% van hun lichaamsgewicht kwijt en totaal uitgeput.

Foto’s van burlende edelherten zijn nogal onflatteus 

Het bekende driehoekige verkeersbord met springend hertje dat waarschuwt voor overstekend wild kun je hier maar beter heel serieus nemen. Matig je snelheid en rijd liefst midden op de weg als dat mogelijk is, drukken natuurbeschermingsorganisaties de weggebruiker op het hart. Dan kun je op tijd remmen en een kwartiertje wachten tot iedereen is overgestoken. Want eh… meestal komen er nog een paar…

Het edelhert is voor mij als natuurjournalist altijd een vrij beladen diersoort geweest. Omdat ik de obsessie met hun geburl tijdens de paartijd niet zo goed begrijp en al die foto’s van burlende edelherten nogal onflatteus vind. Gewoon een esthetisch dingetje, de hoofdfoto van het Hongaarse edelhert bij dit artikel vind ik veel imposanter. 

Maar edelherten zijn vooral beladen omdat ik ze meteen associeer met jagersparadijs De Veluwe, waar zogenaamd sportieve notabelen echt zijn afgestudeerd in de hogere edelhertenbeheersingskunde, compleet met prachtvolle jachttermen als ’kaalwild’ (hinde, zit geen gewei op), ’aanspreken’ (oftewel doodschieten), ’16-ender’ (voor aan de muur), ’smaldier’ (is nog te jong om dood te schieten), ’oogsten’ (doodschieten), ’tableau leggen’ (zo veel mogelijk doodgeschoten dieren op een rijtje uitstallen voor de kick), enzovoort enzovoort…

Edelherten die zich buiten de hekken begeven worden meteen afgeschoten

De situatie voor edelherten in Nederland is tamelijk zielig. Ze moeten verplicht achter hekken leven, waarbinnen jagers elk jaar opnieuw de maximale hoeveelheid herten doodschieten, zodat hun aantallen op de Veluwe strikt tussen de 2000 en 2500 exemplaren blijven. Een speciale externe commissie heeft bepaald dat er in de Oostvaardersplassen maar 490 edelherten mogen leven, in het Weerterbos houden ze het op exact 20 edelherten en in het Groene Woud mogen het er niet meer dan 13 worden. 

Edelherten die het in hun hoofd halen om zich buiten de rasters te begeven, worden sowieso zonder pardon afgeschoten. Ooit waren er mooie plannen om de hekken weg te halen en zogenaamde ’robuuste verbindingszones’ door het hele land aan te leggen, waarlangs zelfs groot wild geheel verkeersveilig van natuurgebied naar natuurgebied kon trekken. Ook naar aangrenzende natuurgebieden in Duitsland, België en Frankrijk, wat natuurlijk heel goed zou zijn tegen inteelt. Maar toen kwam Henk Bleker van het CDA en die veegde alle mooie plannen van tafel. Einde toekomstperspectief edelherten. 

Natuurlijk wordt er in Hongarije ook gejaagd op edelherten. Maar tenminste niet binnen een hekwerk.

Hongaarse edelherten migreren ‘onder de wind’ over grote afstanden

In een Hongaarse natuurblog lees ik dat door de topografische ligging van Hongarije de overheersende wind uit noordwestelijke richting komt, wat betekent dat edelherten eigenlijk heel goed ’onder de wind’ over grote afstanden kunnen migreren, waardoor ze minder last hebben van aanvallen door wolven. Het schijnt dat een aanzienlijk deel van de Hongaarse edelhertpopulaties met de klok mee rond het Karpatenbekken trekt, geleid door de wind. Zo voorkomen ze inteelt en vinden ze ook steeds weer nieuwe voedselgronden, zodat ze gebieden niet helemaal kaal hoeven te vreten. Edelherten zijn dus totaal niet territoriaal.

Vanaf de uiterwaarden van de Donau trekken regelmatig grote groepen edelherten langs de Neusiedler See in Oostenrijk naar Tsjechië. Onlangs is vastgesteld dat zelfs de edelhertenpopulatie in het Oost-Duitse Beieren, waarvan iedereen altijd dacht dat die zo geïsoleerd was, in verbinding blijkt te staan met de edelherten van de noordelijke Karpaten in Tsjechië.

Het voormalige IJzeren Gordijn wordt niet langer gevreesd 

Dat is opmerkelijk. Tien jaar geleden beweerden onderzoekers namelijk nog heel stellig dat de Duitse en Tsjechische edelherten strikt van elkaar gescheiden bleven. Vanwege nare herinneringen aan het IJzeren Gordijn van weleer, met hekwerken die onder hoge elektrische spanning stonden. Die hekken hebben destijds niet alleen mensen, maar ook veel edelherten het leven gekost.

In 2007 voorzagen de wetenschappers 300 edelherten van gps-halsbanden. In 2014 concludeerden ze dat de edelherten in Tsjechië nog steeds niet durfden over te steken naar Duitsland, ook al was het dodelijke elektrische hek al 25 jaar weg…  Zogenaamd omdat het zulke conservatieve dieren zouden zijn, maar dat blijkt dus alles mee te vallen. Gelukkig maar. Het is toch een fijn idee dat de edele herten van Europa weer redelijk vrij durven te bewegen en hun collectieve PTSS van de Koude Oorlog eindelijk achter zich hebben gelaten.